فصلنامه تاریخ
پیاپی 27 (زمستان 1391)

این مقاله در صدد شناخت دیدگاه های وصاف شیرازی درخصوص هویت ایرانی است که مهم ترین عناصر سازنده آن در منظومه اندیشگی او، عبارت از؛ گذشته مشترک تاریخی، پیوندهای مشترک اعتقادی، سرزمین واحد و اندیشه ایران شهری است. اندیشه ایرانشهری یکی از عوامل تداوم حیات سیاسی وفرهنگی ایران زمین به شمار می رود که همان ایده ها و الگوهای کشورداری حکومت ساسانی است. رکن اصلی اندیشه ایرانشهری که از جایگاه معنوی و ویژه ای در جهان بینی اعتقادی و آرمان گرایی سیاسی جامعه ایرانی برخوردار است، نهاد شاهی یا شهریاری است که بر پایه عناصری چون فره ایزدی یا همان الهی بودن خاستگاه شهریاری و همراهی و همبستگی دین وسیاست و عدالت گستری ودادگری استوار است. مهم ترین بسترهای تداوم اندیشه ایرانشهری در منظومه فکری مورخ نهاد وزارت ونظام اخلاق سیاسی برپایه اندرزنامه نویسی است؛ بدین معنا که دو مولفه یاد شده از طریق فراهم کردن اندیشه های پشتیبانی کننده، الگوی اندیشه ایرانشهری را شکل می دهد.
یافته های این پژوهش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهد، رویکرد مورخ بر اندیشه ایرانشهری سبب تقویت و تداوم هویت ایرانی و نزدیک ساختن تاریخ به حکمت عملی از سوی وی شده است..

 اعراب جنوبی که از یک سو به سبب انتساب به یعرب بن قحطان، قحطانی و از سویی دیگر به سبب سکونت در سرزمین یمن، یمانی نامیده می شوند، در کنار اعراب شمالی(عدنانی، مضری) دو گروه عمده شبه جزیره عربی را تشکیل می دادند که مدام درگیر جنگ و خونریزی و غارتگری بودند و چنان به این غارتگری ها و خونریزی ها افتخار می کردند که خاطره آن روزها را به عنوان ایام العرب به یادگار گذاشتند. چون رسالت حضرت محمد(ص) آغاز شد این تضادها و دشمنی ها از بین رفت و برای اولین بار تمامی اعراب در واقعه هجرت به مدینه با هم برابر شدند. اما با وفات پیامبر (ص) دوباره تعصبات و درگیری های ایام جاهلی آشکار شد و اولین بار خود را در قالب اختلاف بر سر جانشینی وی بین مهاجرین(عرب شمالی) و انصار(عرب جنوبی) نمایان کرد که تا حدودی کنترل شد. چون امویان به قدرت رسیدند مهاجرت های گسترده اعراب جنوبی به نواحی مختلف قلمرو اسلامی و از همه مهم تر ایران شروع شد تا جایی که در کنار موالی منجر به سقوط حکومت اموی و تشکیل دولت عباسی شدند. در این پژوهش سعی بر این است تا با روشی توصیفی-تحلیلی و استفاده از ابزار مطالعه کتابخانه ای علل مهاجرت اعراب جنوبی از شبه جزیره عربی در دوره اموی بررسی شود. در واقع باید گفت علی رغم دلایل اقتصادی، اجتماعی و نظامی و...، دلیل اصلی این مهاجرت ها بروز تعصبات و نزاع های دوره جاهلی در این دوره بود که اعراب جنوبی را مجبور به مهاجرت کرد.

جنبش مشروطه نهضتی برای آزادی بیان، اندیشه و قلم بود. در این زمان نشریات و روزنامه ها به آزادی نسبی رسیدند. شاعران و نویسندگان روشنفکر و مشروطه خواه بر آن شدند مسائل و مشکلات عمیق اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه ی ایران آن روز را در قالب شعر، نثر   سیاسی وطنزگونه، شبنامه ها و خطابه ها منعکس نمایند. در میان انبوه روزنامه ها و نوشتارها، روزنامه ی صور اسرافیل نقشی چشمگیر داشت. این روزنامه ی مردمی با سردبیری و نویسندگی دهخدا بر آن شد مسائل سیاسی روز و مشکلات اجتماعی- فرهنگی را در قالب مقالات«چرند پرند» که با زبانی ساده و عامیانه برای توده ی مردم نوشته می شد، بهتر و واضح ترمنتقل کند و در واقع شمارگان بالای این روزنامه به دلیل همین زبان مردمی و سبک نگارش ساده ی آن بود. دغدغه ی اصلی دهخدای روشنفکر از طرح این مقالات بیان مسائل ریشه ای جامعه در قالب طنز بود. او نه تنها از ناهنجاری های سیاسی و اجتماعی سخن می راند و انتقاد می کرد بلکه خواستار جامعه ای ایده آل و سازنده بود. از این رو سازندگی و داشتن جامعه یی آزاد با مردمی هوشیار، باسواد و آگاه به مسائل روز به دور از جهل و خرافه   هدف والای دهخدای مشروطه خواه و انقلابی بود. اصلاحات ساختاری با زیربنای اجتماعی- فرهنگی شعار و محتوای مقالات"چرند پرند"گردید. نظر به اهمیت و جایگاه ویژه ی این مقالات در روزنامه ی صور اسرافیل، این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی به دنبال بررسی مقالات چرند پرند و بازتاب وقایع تاریخی دوران مشروطه بر این مقالات است.

این نوشتار باهدف بررسی کارکرد خشبات در دریانوردی خلیج فارس انجام گرفته است .از دیرباز خلیج فارس به عنوان یکی از کانون های مهم تجاری واقتصادی و پهنه ایی آبی سهمی مهم درمناسبات اقتصادی وفرهنگی ایران زمین داشته است. بررسی تمهیدات دریانوردان ایرانی برای بهره گیری از این دریا و نیر دستاورد تمدنی حاصل از آن از اهمیتی ویژه برخورداراست. مقاله درپی پاسخ گویی به این سوال عمده است که موقیعت جغرافیایی خشبات در کدام نقطه از دریای فارس بوده واین سازه در دریانوری خلیج فارس چه کارکردی داشته است؟
یافته ها ی بررسی نشان می دهد سهم خلیج فارس در حیات اقتصادی ایرانیان تنها به دوره ی معاصر و پس از کشف منابع انرژی دراین پهنه ی آبی محدود نشده و این مساله همزاد بازندگی ساحل نشینان این دریا بوده است..خشبات نمادی از دستاوردهای تمدنی دریانوردان ایرانی ومیراث هویت تاریخی کشتی رانی ایرانیان در خلیج فارس است .این سازه ی آبی درنزدیکی آبادان واقع شده و از دوره ی باستان تا قرون پنجم وششم هجری راهنماو هدایتگر ناخدایان وکشتی هابوده است. علاوه بر موقعیت خاص این نقطه پاره ای از ویژگی های خلیج فارس نظیر جزرهای روزانه ونیزوجود دزدان دریایی برضرورت وجود چنین فانوس دریایی برای پاسبانی و هدایت کشتی ها می افزود.

شاه اسماعیل اول سلسله ی صفویه را در سال 907 ه.ق/1501م. تاسیس کرد و نام جد خود ، شیخ صفی الدین اردبیلی را بر آن نهاد . دلاوری ها و کامیابی های وی او را در اعداد نوابغ تاریخ قرار می دهد و بی گفت و گو سال های زندگانی او بیشتر شباهت به اساطیر باستانی و افسانه های حماسی دارد. اقبال به مذهب امامیه ، بهره گیری از مقام سیادت ، دودمان و اصالت خانواده ، مشی و طریقت صوفیانه ، لیاقت و شجاعت متهورانه، سخاوت در غنائم و توزیع عادلانه ، تشکیل سپاه موافق تحت عنوان « قزلباش» و دیگر خصوصیات از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی و واکاوی می باشد.

تاریخ حسابداری از جمله موضوعاتی است که جایگاه آن در ادبیات حسابداری بسیار محدود بوده و نسبت به آن کم توجهی و یا بی توجهی شده است. این موضوع حتی در عصر حاضر و به خصوص در دهه های اخیر که پیشرفت های شگرفی در کلیه ابعاد علم حسابداری به وقوع پیوسته نیز به وضوح قابل مشاهده است. همانطور که می دانیم حسابداری با تمدن همزاد است و در واقع یکی از الزامات شکل گیری تمدن، پیدایش حسابداری بوده است. حال چطور ممکن است ملتی مانند ایران، تمدن چند هزار ساله داشته باشد و یکی از الزامات ایجاد تمدن، یعنی سیستم حسابداری متناسب با هر مرحله از تمدن را نداشته باشد؟ در این مقاله سعی شده است تا شواهدی دال بر استفاده از روش های اعجاب انگیز حسابداری و حسابرسی در عصر دوره هخامنشیان بیابیم. زمانی که در واقع وسعت و عظمت ایران، به ویژه در زمان داریوش، همواره موجب مباهات و افتخار ایرانیان بوده است. حکومت های مرکزی با تمرکز بر ساختارهای نظامی ،اجتماعی و اقتصادی سیستم های پیچیده ی دولتی را به وجود می آوردند که ده ها کارمند، کارگر و سرباز در آن مشغول به فعالیت بوده اند. استفاده از روش های منظم جهت پرداخت حقوق، انجام فعالیت های عمرانی، دریافت مالیات و کنترل مخارج ضروری بوده است. در این حالت، کلیه ی فعالیت ها ثبت، کنترل و به فراخور نیاز گزارش هایی ارائه می شده که در این مقاله سعی بر بررسی این موارد شده است.